ئەورووپا کە سەردەمانێک هێزێکی میانڕەو بوو کە هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی ئەمریکای دەدا، کە ئامانجێکی زۆری لە ناوچەکەماندا هەبوو، ئەمڕۆ بووەتە ئامرازی ئاسانکاری زیادەڕەوییەکانی واشنتن.
هەفتەی ڕابردوو سێ وڵاتی ئەورووپی (بەریتانیا، فەرەنسا و ئەڵمانیا) ڕایانگەیاند، پرۆسەی گەڕاندنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ سەر ئێرانیان چالاک کردووە.
ئەم میکانیزمە بۆ سزادانی جێبەجێنەکردنی بەڵێنە سەرەکییەکانی ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی 2015 داڕێژراوە، کە لە نێوان ئێران و سێ وڵاتی ئەورووپی و ئەمریکا، چین و ڕووسیا واژۆ کرا.
ئەم هەنگاوەی سێ وڵاتی ئەورووپی هیچ بنەمایەکی یاسایی نییە، بە شێوەیەکی بەرچاو لە بەر ئەوەی چاوپۆشی لە ڕێکوپێکی ڕووداوەکان دەکات کە بووە هۆی ئەوەی ئێران ڕێوشوێنی چاکسازی یاسایی لە چوارچێوەی ڕێکەوتنی ئەتۆمیدا بگرێتەبەر.
سێ وڵاتی ئەورووپی دەیانەوێت جیهان ئەوە لە بیر بکات کە ئەوە ئەمریکا بووە تاکلایانە لە ڕێکەوتنی ناوەکی کشایەوە نەک ئێران.
هەروەها ئەو سێ وڵاتە ئەورووپییە چاوپۆشی لەو ڕاستییە دەکەن کە نەک تەنیا پابەندی جێبەجێکردنی بەڵێنەکانیان لە چوارچێوەی ئەو ڕێکەوتنەدا نەبوون، بەڵکوو پێشوازییان لە بۆردومانەکانی مانگی حوزەیرانی ڕابردوو بۆ سەر ئێران کرد.
وەک چین و ڕووسیاش جەختیان لە سەر کردووەتەوە، جێبەجێکردنی هەڵبژێردراوی پابەندبوونە نێودەوڵەتییەکان لە لایەن سێ وڵاتی ئەورووپییەوە، کارەکانیان پووچەڵ دەکاتەوە.
ڕەنگە وا دەرکەوێت کە بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا لە ڕقەوە مامەڵە دەکەن، بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە کە بە ئامانج و بە تەواوی سەرنجەوە ڕێگایەکی مەترسیدار دەگرنە بەر، بەو لۆژیکە کە ڕەنگە ئەم کارە کورسییەکیان پێبدات لە سەر مێزی دانوستان لە سەر پرسەکانی دیکە.
ئەمە هەڵەیەکی گەورەیە کە بە دڵنیاییەوە تێچووی زۆریان دەبێت. دۆناڵد ترەمپ بە ڕوونی ئەوەی خستووەتەڕوو کە ئەو سێ وڵاتە ئەورووپییە کە وەک یاریزانی لاوەکی لەوان دەڕوانێت و ئەمەش لە دوورخستنەوەی ئەورووپا لەو پرسانەی کە بۆ داهاتووی ئەو وڵاتانە زۆر گرنگن، لەوانەش قەیرانی ڕووسیا و ئۆکرانیا دیارە.
پەیامی واشنتن ڕوونە: بۆ بەدەستهێنانی پێگەیەک، پێویستە ئەو سێ وڵاتە دڵسۆزییەکی بێوچان پیشان بدەن. وێنەکانی ئەم دواییەی سەرکردەکانی ئەورووپا کە لە کۆشکی سپی بەرامبەر ترەمپ دانیشتوون، جەخت لە سەر ئەم واقیعە دەکەنەوە.
بەڵام ئەمە هەمیشە وا نەبووە، کاتێک ترۆیکای ئەورووپی لە ساڵی 2003 بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئیدارەی جۆرج بوش دوای لەشکرکێشییەکانی بۆ ئەفغانستان و عێراق پێکهێنرا، ئێران پێشوازی لەو دەستپێشخەرییە کرد. بەڵام دانوستانەکان کاتێک داڕما کە ئەورووپا توانای پێشکەشکردنی پێشنیارێکی بەرجەستە و باوەڕپێکراو نەبوو، نە بوێری ئەوەی هەبوو بەرامبەر واشنتن بوەستێتەوە.
لەو کاتەدا هاوکارەکانم داوای ڕاگرتنی 200 سەنتەرفیوژیان دەکرد بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم بە قەبارەیەکی بچووک، بەڵام ئەم داواکارییە بە زیادەڕۆیی ئەمریکا جێبەجێکرا، کە لە ڕێگەی سێ وڵاتی ئەورووپییەوە جێبەجێکرا.
لەو کاتەدا شەڕ ڕووی نەدا، چونکە ئەمریکا باجێکی قورسی دابوو- چ لە ڕووی مرۆیی و چ لە ڕووی داراییەوە- بۆ داگیرکردنی نایاسایی لە دراوسێکانی ئێران لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا.
دوای هەشت ساڵ لە گەمارۆ و کێبڕکێی سەنتەرفیوژ لە نێوان ئێران و ڕۆژئاوادا، کە لەو ماوەیەدا وڵاتەکەم 20 هەزار سەنتەرفیوجی کەڵەکە کرد، سەد جار زیاتر لە ساڵی 2005، دوو پێشهاتی گەورە ڕێگەی بۆ دیالۆگی بێ وێنە خۆش کرد، ئەوانیش قبوڵکردنی بێدەنگی پیتاندن لە ئێران لە لایەن سێ وڵاتی ئەورووپی و ئەمریکاوە، هەروەها قبوڵکردنی ئێران لە ئەمریکا وەک هاوبەشێکی دانوستانکار.
ئەم گۆڕانکارییە بنەڕەتییە ڕاستەوخۆ بووە هۆی واژۆکردنی ڕێکەوتنی ناوەکی یان هەمان پلانی کاری گشتگیری هاوبەش.
ڕێکەوتنەکەش تەواو شەفاف بوو: چاودێرییەکی کەم وێنە و سنوردارکردنی پیتاندنی یورانیۆم لە بەرامبەر هەڵگرتنی سزاکان.
ئەم ڕێگایە کاریگەری هەبوو.
بەڵام ئێستا دوای دە ساڵ، خەریکە بگەڕێینەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم. لە ساڵی 2018 سەرۆک ترەمپ بەشداریکردنی ئەمریکای لە ڕێکەوتنی ئەتۆمی ڕاگرت و هەموو سزاکانی سەپاندەوە، ئەمەش زنجیرەیەک ڕووداوی لێکەوتەوە کە دەتوانرێت لێی دوور بکەوێتەوە.
من دەستەواژەی " وازهێنان لە بەشداریکردن " بە مەبەست بەکاردەهێنم چونکە ڕێکەوتنی ئەتۆمی پلانی کارکردنە نەک پەیماننامە و هەربۆیە بڕگەی دەرچوونی نییە.
لە سەرەتادا لە بەرامبەر لەناوچوونی ئەم ڕێککەوتنە مێژووییە، سێ وڵاتی ئەورووپی بە قووڵی نیگەران بوون و بەڵێنیاندا کە چاکسازی بکەنەوە. ئەوان بە ئاشکرا دانیان بەوەدا نا کە هەڵگرتنی سزاکانی پەیوەست بە ئەتۆمی و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییە بازرگانی و ئابورییەکان لە گەڵ ئێران پێکهاتە سەرەکییەکانی ئەم ڕێککەوتنە پێکدەهێنن.
وەزیری دارایی فەرەنسا بە تۆنێکی پتەو ڕایگەیاند کە ئەورووپا " وابەستەیی " نییە، لە کاتێکدا سەرکردەکانی دیکەی ئەورووپا جەختیان لە " سەربەخۆیی ستراتیژی " کردەوە. ئەو دڵنیایی دا کە ئەم سەربەخۆییە گەرەنتی بەردەوامی بازرگانی لە گەڵ ئێران دەکات و ئەو سوودانەی کە بەڵێنیان پێدرابوو بە گەلەکەم، لەوانەش فرۆشتنی نەوت و غاز و مامەڵەی بانکی کاریگەر، بەدی دێت.
بەڵام هیچ کام لەم بەڵێنانە جێبەجێ نەبوون. لە ڕاستیدا ئەگەر سێ وڵاتی ئەورووپی بتوانن تەنیا یەکێک لەو بەڵێنە زۆرانەی کە بە ئێران داویانە دەستنیشان بکەن و بیسەلمێنن، ئێران بە خۆشحاڵییەوە دەستبەرداری هەموو مافەکانی خۆی دەبێت بۆ پەیرەوکردنی میکانیزمی سناپباکی ئۆتۆماتیکی سزاکان.
لە کاتێکدا ئەورووپا خۆی بەڵێنەکانی خۆی جێبەجێ نەکردووە، بەڵام چاوەڕوانی ئەوە دەکات ئێران تاکلایەنە هەموو سنوردارکردنەکان قبوڵ بکات.
بەم بیرکردنەوە سێ وڵاتی ئەورووپی ڕەتیانکردەوە هێرشەکەی ئەمریکا بۆ سەر وڵاتەکەم لە مانگی حوزەیران، لە سەروبەندی دانوستانە دیپلۆماسییەکان ئیدانە بکەن، بەڵام ئێستا داوای سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکانیان کردووە و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئێران دیالۆگ ڕەتدەکاتەوە.
وەک چۆن هاوتاکانمم لە سێ وڵاتی ئەورووپی ئاگادار کردووەتەوە، یارییەکەیان ئەو ئەنجامە بەرهەم ناهێنێت کە ئەوان دەیانەوێت. بەپێچەوانەوە، تەنیا ئەو سێ وڵاتە لە پرۆسەی دیپلۆماسی داهاتوو دوور دەخاتەوە، کە دەرئەنجامە نەرێنییە بەربڵاوەکانی بۆ هەموو ئەورووپا لە ڕووی متمانەپێکراوی و پێگەی جیهانییەوە دەبێت.
لە کاتێکدا دەزانین کە سێ وڵاتی ئەورووپی بوونەتە ئەکتەری تەواو جیاواز، بەڵام هێشتا کات و پێویستییەکی بەپەلە بۆ وتووێژێکی ڕاشکاوانە هەیە و ئەم وتووێژە دەبێت بە ڕوونکردنەوەی مانای ڕاستەقینەی " بەشداریکردن " لە ڕێکەوتنی ئەتۆمی دەستپێبکات. ئەمەش مەرجێکی بنەڕەتییە، لە گەڵ نیازپاکی بۆ چالاککردنی بڕگەکانی ڕێکەوتنەکە.
بانگەشەی ئەوەی کە سێ وڵات بەشداری ڕێکەوتنێک دەکەن کە پایەی سەرەکی پیتاندنی یۆرانیۆمە لە ئێران، لە هەمان کاتدا داوای ئەوە دەکەن کە ئێران دەستبەرداری هەمان ئەو توانایانە بێت، هیچ مانایەکی نییە.
پشتیوانیکردن بە ئاشکرا لە هێرشە سەربازییە نایاساییەکان بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران کە بە یاسا نێودەوڵەتییەکان پارێزراون، وەک ئەوەی ڕاوێژکاری ئەڵمانیا بێ شەرمانە کردوویەتی، هەرگیز ناتوانێت ببێتە بەشداریکردن.
لە کاتێکدا گەلی ئێران لە بەرامبەر ئەم هەڵسووکەوتە یاساشکێنانەدا، داوای گەرەنتی ئەوە دەکەن کە دووبارە نابێتەوە، ئێران بۆ وتووێژ و دیپلۆماسی ئامادەیی دەمێنێتەوە.
بۆ دەرچوون لەم یارییەی ئێستای دۆڕان - دۆڕان، پێویستە سێ وڵاتی ئەورووپی ڕێڕەوی وێرانکەری خۆیان بگۆڕن؛ نەک بۆ دڵخۆشکردنی ئێران بەڵکوو لە پێناو خۆیاندا و لەبەر ئەوەی قوربانیدانی بەرژەوەندییە ئەمنییەکانیان لە حاڵەتێکدا هیچ پێگەیەکیان پێنادات لە پرسەکانی دیکەدا.
ئێران ئامادەیە ڕێکەوتنێکی ڕاستەقینە و بەردەوام درووست بکات کە چاودێریی توند و سنوردارکردنی پیتاندن لە بەرامبەر هەڵوەشاندنەوەی سزاکان لەخۆبگرێت.
ئەگەر ئەم پەنجەرە کورتە دەرفەتە بۆ گۆڕینی ڕێڕەو لەدەست بدرێت، ئەوا دەرەنجامێکی دەبێت کە دەتوانێت وێرانکەریی بۆ ناوچەکە و ئەوان بە دواوە بێت.
ڕەنگە ئیسرائیل خۆی وەک توانای شەڕکردن بە ناوی ڕۆژئاوا پیشان بدات، بەڵام وەک لە مانگی حوزەیراندا بینیمان، ڕاستییەکە ئەوەیە کە هێزە چەکدارە بەهێزەکانی ئێران جارێکی دیکە ئامادەن و توانای شکستپێهێنانی ئیسرائیلیان هەیە تا ئەو ڕادەیەی کە ناچار دەبێت ڕوو لە "باپیر" (ئەمریکی) بکات بۆ ڕزگاربوون.
ئەم کارە شکستخواردووەی ئیسرائیل لەم هاوینەدا ملیارەها دۆلاری بە باجدەرانی ئەمریکی داوە، ئامێرە گرنگەکانی ئەمریکای لەناوبرد کە ئێستا لە کۆگادا نەماوە و وێنەیەکی ئەمریکای وەک هێزێکی بێباکانە کێشا کە مەیلی ئەوەی هەیە لە لایەن ئەکتەرە ناپاکەکانەوە بکێشرێتە ناو شەڕی ئارەزوومەندانە.
ئەگەر ئەورووپا بەڕاستی چارەسەری دیپلۆماسی دەوێت و ئەگەر دۆناڵد ترەمپ بیەوێت دەرفەتی ئەوەی هەبێت کە سەرنجی لە سەر ئەو پرسە ڕاستەقینانە بێت کە لە تەلئەبیب درووست نەبوون، ئەوا دەبێت ئەو کات و شوێنە بدەن بە دیپلۆماسی کە پێویستە بۆ سەرکەوتن. ئەگینا دەرئەنجامەکەی زۆر دڵخۆشکەر نابێت.
سەید عەباس عێراقچی