جام کوردی - دیجلە و فورات، سەرچاوەکانی ژیان؛ ڕووبارەکانی دیجلە و فورات شادەماری ژیانی عێراق و هەرێمی کوردستانن. بەڵام بەنداوە گەورەکانی تورکیا و کەمبوونەوەی بارینەکان بووەتە هۆی کەمبوونەوەی بەرچاوی ئاوی ئەو ڕووبارانە. ئەم کەم ئاوییە مەترسی لەسەر دابینکردنی ئاوی خواردنەوە و کشتوکاڵ و ژینگەی هەرێمەکە دروست دەکات.
کۆنترۆڵی تورکیا بەسەر سەرچاوە ئاوییەکان
• تورکیا بە «پڕۆژەی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ» زیاتر لە 20 بەنداو و 19 وێستگەی کارەبای لەسەر ئەم ڕووبارانە دروستکردووە.
• ئێستا عێراق تەنیا نزیکەی 35%ی ئاوی سرووشتی دیجلە و فورات وەردەگرێت.
• تورکیا نزیکەی 40%ی ئاوی دیجلە و 90%ی ئاوی فورات کۆنتڕۆڵ دەکات؛ واتە نزیکەی هەموو هێزی upstream لە دەستی تورکیا دایە.
کاریگەری لەسەر سەرچاوە لاوەکەکانی هەرێمی کوردستان
1. ڕووبارە بچووکترەکان و کانیاوەکان : لقەکانی دیجلە و فورات، وەکو زابی بچووک و گەورە، کور و دهۆک کە ئاوی خواردنەوە و کشتوکاڵی بۆ ناوچەکە دابین دەکەن، بەهۆی کەمبوونەوەی ئاوی سەرەکییەوە کاریگەرییان لەسەر بووە.
2- ئاوە ژێر زەوییەکان: کەمبوونەوەی ئاوی سەرزەوی بووەتە هۆی زیادبوونی بەکارھێنانی ئاوی ژێرزەوی و ئاستی ئاوی ژێرزەوی زەوی دابەزیوە. کوالێتی ئاوی خواردنەوە و کشتوکاڵی دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، هەندێک ناوچەش ڕووبەڕووی مەترسییەکی جددی کەم ئاوی بووەتەوە.
3- تاڵاو و دەریاچەکان:ئاوی تاڵاو و خەزانە بچووکەکانی هەرێمیش کەمی کردووە، کەمبوونەوەی جۆراوجۆری بایۆلۆژی و وشکبوونەوەی بەشەکی تاڵاوەکان دیارە.
دەرئەنجامەکانی کەمی ئاو
• کەمبوونەوەی کشتوکاڵ: زەوییە چێنراوەکان و بەرهەمی بەروبووم کەمیکردووە و گوندنشینانیش لەژێر فشاردان.
• قەیرانی ژینگەیی: تاڵاوەکان وشک بوون، خاک سوێر بووە و بەبیابانبوون زیادی کردووە.
• کوالێتی ئاو: کەمبوونەوەی ئاو وایکردووە ئاوەکە سوێر بێت و بۆ خواردنەوە و کشتوکاڵ نەگونجێت.
• دەرئەنجامە کۆمەڵایەتییەکان: کەمی ئاو، کۆچی گوندنشینان و فشار لەسەر شارەکان زیاد دەکات.
داهاتوویەکی پڕ ئاستەنگ
ئەگەر ئەوەی ئێستا بەردەوام بێت:
• عێراق و هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی کەمی ئاوی توند دەبنەوە.
• کشتوکاڵ و ژینگە زۆرترین زیانیان بەردەکەوێت.
• گوشاری کۆمەڵایەتی و کۆچکردن زیاد دەکات، قەیرانی ئاویش دەبێتە یەکێک لە گەورەترین ئاستەنگەکانی ناوچەکە.
ئەنجام
بەنداوەکانی تورکیا و کەمبوونەوەی بارین و گۆڕانی کەشوهەوا، سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستانی خستووەتە قەیرانێکی گەورەوە. دەرئەنجامەکانی ئەم دۆخە بۆ کشتوکاڵ و ژینگە و ئاسایشی خۆراک لە ناوچەکەدا بەرچاون و هاوکاری هەرێمایەتیش بۆ پێشگرتن لە کارەساتی ئاو زۆر پێویستە.